Había unha vez un rei ao que aborrecían mortalmente as guerras cos viciños e as demais tarefas propias dun monarca. Así que o noso rei, Fernando II de Galicia, entretíñase fundando vilas e outorgando Foros e Cartas Pueblas, que é como cando agora inauguran encoros, cidades da cultura e coliseos os gobernantes e gobernantiños desexosos de que o seu nome quede inscrito a perpetuidade.
Total, que o noso Fernando II de Galiza e León, despois de inaugurar Padrón e Ribadavia en 1166, un 9 de abril de 1168 (xa choveu!) pensou que non estaría nada mal edificar un burgo que lle servise de porto a Compostela que, como todo o mundo sabe, ten de todo pero… alí non hai praia.
Á nova vila e porto chamaralle Totum Bonum e aínda que o nome pareceulle a Fernando moi xeitosiño e axeitado, pouco sabía el o que ían facer coa súa novísima xoia da coroa oitocentos anos máis tarde. Totum Bonum (Todo Bo) será durante moitísimos anos o porto de Compostela, tal como cantaran Os Tamara, e a el chegarán viaxeiros, mercadorías... e peregrinos adoecidos por gañar o xubileo compostelán que é como dicir borrón e conta nova. Aos vilegos, aínda que protestóns ás veces, non lles doe irse facerlles a guerra aos árabes cando os señores así llelo demandan, que para iso son señores e os demais os seus vasalos. Fachendosos do seu escudo, no que campea Noé na súa arca, coa súa pombiña pacífica e o seu corvo covardica, os totumbonenses non dubidan en engadirlle as cadeas e a media lúa, símbolos da conquista de Sevilla, até daquela en mans dos infieis.
Os totumbonenses deberon portarse ben porque os seguintes reis mímanos dándolles postos de traballo fixos e outorgándolles a exclusiva en Galiza xunto aos pontevedreses, -que tamén eran boa xente- da fabricación do saín da sardiña, negocio multimillonario da época.
Reis, señores e arcebispos desvívense por deixar a súa pegada para a posteridade e mandan facer fortalezas, igrexas, pazos, hospitais, escolas (cada obra coa súa placa conmemorativa, como é de rigor) e até unha muralla altísima para protexer Totum Bonum e os seus habitantes dos feroces inimigos e invasores de distinta caste que intentan conquistar a vila, como é a súa obrigación.
E así, entre unhas cousas e outras, chega Totum Bonum ás portas do século XX sendo unha vila bonitiña, traballadora, labrega e mariñeira, de comerciantes amábeis e honrados e conservando a beleza e o carácter que sempre se admirou en moitos quilómetros á redonda. Totum Bonum será país máis que vila. Totum Bonum, país de alegría!
Durante os primeiros anos do século XX, a vila do noso conto é "a pequena Compostela" que ten o que lle falta á capital galega: mar.
Daba gloria ver aqueles barcos cargados de berberecho que chegaban até o peirao do Marqués! E aínda que a muralla magnífica que rodeaba e protexía a vila fora derrubada había anos, aínda se conservaban as casiñas de pedra e soportais do Curro, do Cantón, as casonas da Rúa do Comercio, os robustos pazos señoriais, as rúas empedradas, as praciñas apacíbeis coas súas fontes.
Despois Totum Bonum ábrese e xorden como da chisteira dun mago os asombrosos xardíns para solaz de señoritos e amas de cría, con magnífico Palco da Música onde escoitar as virtuosas interpretacións da Banda nas mañás de domingo, coa presenza amábel do maior artista autóctono, Felipe de Castro, ao que lle cabía toda a Arte na cabeza. E como non todo vai ser pasalo ben, no ano 1928 os que mandan deciden que Totum Bonum vai ter un Instituto para que os que así o queiran deixen as pestanas facéndose homes e mulleres de proveito.
En fin, Totum Bonum vive feliz. Pero éche ben certo que todo o bo acaba e nunca mellor dito. Chegan os anos 60, que traen á nosa vila os pelos longos, os Beatles, o Centro de Información e Turismo, a radio de transitores, a televisión, o cemento, o asfalto e a especulación inmobiliaria. Nunha palabra, o progreso.
Sen remedio vai caendo todo aquilo que facía de Totum Bonum unha cidade única. Sen autoridades municipais que a defendan durante estes últimos corenta anos, a fermosa vila doutro tempo ve como baixo a piqueta dos que din ser máis intelixentes que os seus antepasados, pero que miden o seu coeficiente intelectual polo volume da súa carteira, van desaparecendo todos os edificios e rúas da "pequena Compostela" para deixar paso a uns espantallos con vocación de barrio suburbial madrileño.
Onde había pedra agora vai haber azulexos de cuarto de baño. Onde había madeira, agora aluminio que é máis moderno e máis práctico e non hai que pintar. Ás rúas de pedra bótaselles asfalto, para que os coches non fagan ruído e non desfagan as rodas, que van moi caras. As fermosísimas esquinas da rúa do Comercio sucumben para deixar paso a construcións inenarrábeis. Por todas partes érguense monumentos ao mal gusto, debido seguramente a que un virus maligno acabou co sentido común e da harmonía de autoridades, arquitectos e construtores. E os que mandan, mandan: "Que é iso de ter unha ponte con varandas de pedra! Que as quiten, que ancheen a ponte, que teñen que pasar os camións, os autobuses e os domingueiros que van comer a tortilla a Testal e a Boa! Que tiren ese Hospital Medieval do Espírito Santo, que non fai máis que estorbar, que os coches hai que aparcalos, ou queredes que veñamos tomar os viños andando máis de cen metros? Ah, de paso que lle poñan azulexos brancos e marróns aos paseos da Alameda, como os de Elxe, que palmeiras xa as temos! Non ven que as señoritas luxan os zapatos coa terra? Serán incultos e atrasados estes totumbonenses!"
Todo en aras do progreso e ao que proteste dáselle co progreso na cara. "Nada de conservar o pasado case milenario. Iso xa o fai Santiago, que ademais queda só a 35 quilómetros e o que queira ver pedras que vaia alá. O noso é o moderno, edificios de cemento, de moitos pisos, cantos máis mellor, e non importa que oculten a vista de San Martiño. Total, para a xente que vai á misa... E se as casas antergas caen, pois estupendo. Así faranse outras novas tan modernas e supermegaguais que serán a envexa de propios e alleos." "Que veñan os turistas a ver o Unicentro, o Banco Pastor, o anexo do Instituto Virxe do Mar, a urbanización da Alameda, a marabillosa Rúa de Galicia, a fantástica vista dos Malecóns, a portentosa visión de Noia desde o Campo das Rodas..! Que admiren os forasteiros a lama e o lixo que adornan o noso río e o Peirao do Marqués! (...)
As autoridades da vila afánanse día a día en dotar a Totum Bonum de máis e máis "atractivos" e non cellan nin por un instante de ter a ría emporcada, casas que caen a cachos, rúas que son vertedoiros, (...) os antergos escudos nobiliarios ocultos por trinques inverosímiles... Pobre Totum Bonum! Que pouco sabía Fernando II as animaladas que verías! Se o soubese, daquela quizais te bautizaría co nome de Noia e non co de Todo Bo.
